Քաղաքական անզգօնութեան վտանգաւոր պարագայ մը ...
ՄԵՂԱ՛ ԳՈՒՐԳէ՛Ն ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
Եթէ կ'ուզէք իմանալ թէ հայ աշխարհը որքան խառնափթոր վիճակի մէջ է, կարդացէք ստորեւ տրուած յօդուածը: Յատկապէս սփիւռքի մէջ գլուխը ոտքէն լուր չունի. չկայ քաղաքական զգօնութիւն` իրողութիւնները տեսնելու` ալ ո՞ւր մնաց համակարգում եւ իմաստուն ղեկավարում դրսեւորելու:
Հունգարիոյ վարչապետը Վիքթոր Օրպան ամէնէն ֆաշիստական դէմքն է Եւրոպական Միութեան մէջ: Այս որակումը լրագրական պիտակաւորում մը չէ, այլ արդարացուած է նաեւ ենթակային վտանգաւոր արարքներով: Արդարեւ, 2004 թուին ՆԱԹՕի գծով Հունգարիա գտնուող Գուրգէն Մարգարեան կացինի հարուածներով սպաննուեցաւ ատրպէյճանցի Ռամիլ Սաֆարովի կողմէ, որ դատապարտուեցաւ ցմահ բանտարկութեան:
Սակայն, 2014ին Ատրպէյճանի նախագահը` Իլհամ Ալիեւ 3 միլիառ տոլարի ներդրում մը ըրաւ Հունգարիոյ մէջ, եւ անոր փոխարէն ՙպարգեւ՚ ստացաւ ատրպէյճանցի ոճրագործը, որ Պաքուի մէջ արժանացաւ պետական պարգեւներու եւ հերոսի պատիւին:
Հայաստանի օրուան իշխանութիւնները, որոնք եւրոպական ամենայետին պետութեան յարաբերութեան կարիքն ունէին` որոշեցին Հայաստանի դիւանագիտական յարաբերութիւնները խզել Հունգարիոյ մէջ:
Հունգարիոյ կշիռով պետութիւն մը, բնականաբար, ոչ մէկ կերպով տուժեց, բացի բարոյականէ, որ նշանակութիւն մը չունի Պր. Օրպանի մօտ: Սակայն, Հայաստան քաղաքական եւ քաղաքացիական արիութեան օրինակ մը տուած եղաւ:
Եթէ պակաս մը ունէինք Օրպանի թրքասիրութիւնը հաստատելու` այդ ալ պարզուեցաւ երբ ան Նոյեմբեր 11ին, Սամարխանտի մէջ մասնակցեցաւ համաթուրքական 9րդ համաժողովին, յայտարարելով որ ՙմեր երկիրը [Հունգարիան] թիկունք կը կանգնի թրքազգի պետութեանց կազմակերպութեան եւ պիտի աշխատի յաջող կերպով իրականացնելու թրքական տեսիլքը, յաջորդ տասնամեակին՚:
Այդ ժողովին ընթացքին Իլհամ Ալիեւ Հայաստանի դէմ ճառ մը խօսելով պարզեց որ Հայաստանէն պիտի խլէ հողամաս մը եւս, կառուցանելու ՙԶանգեզուրի միջանցքը՚, որ կը թուի մաս պիտի կազմէ ՙթրքական տեսիլքին՚:
Ահաւասիկ այս Վիքթոր Օրպանն է որ արժանացած է հայ կաթողիկէներու Սուրբ Խաչ շքանշանին, առ ի երախտագիտութիւն ՙհալածեալ քրիստոնեաներու իր ընծայած պաշտպանութեան՚:
Հրապարակի վրայ տեսնուածը մէկ ու միակ արարք մըն է որ Վիքթոր Օրպան իսլամ ոճրագործը, որ սպաննած է հայ քրիստոնեայ զինուորը` ազատ արձակած է:
Ասկէ դուրս եթէ ոեւէ այլ քրիստոնէավայել գործ կատարած է` թող մատնացոյց ընէ Գերերջանիկ Կաթողիկէ Պատրիարքը:
Խմբ.
Հունգարիայի վարչապետ Վիքթոր Օրպանը ընդունել է հայ կաթոլիկների պատրիարք Ռաֆայէլ Պետրոս XXI-ին, որի ձեռամբ արժանացել է Սուրբ խաչ գոհաբանական պարգեւի, նոյեմբերի 2-ին փոխանցում է ՙՀունգարիան այսօր՚ գերմանալեզու կայքը` յղում անելով վարչապետի մամուլի գրասենեակի` նոյն օրը տարածած հաղորդագրութեանը: Հունգարիայի վարչապետին ուղղուած մեծարանքի հիմնաւորման մէջ ընդգծւում է ՙՀունգարիայի եւ անձամբ Օրպանի` աշխարհի ճնշուած եւ հալածուած քրիստոնեաներին արժէքաւոր սատարումը, նրանց կեանքը, բարոյական եւ սոցիալական արժէքները պահպանելու անվերապահ յանձնառութիւնը՚:
Գերմանալեզու լրատուն պարգեւատրման առիթով ամփոփ անդրադառնում է հունգարահայերի պատմութեանը: Թրանսիլվանիայի արքայազն Միքայէլ Ապաֆին 1672 թուականին արտօնել է Մոլդովայից մօտ 600 հայ ընտանիքի վերաբնակեցումը երկրում, իսկ 55 ընտանիքի աւելի ուշ ազնուականի կարգավիճակ է տուել: Նրանց արտօնուած էր հիմնադրել իրենց առեւտրական քաղաքները, որոնցից ամէնից նշանաւորն Արմէնոպոլիս` Հայաքաղաք անուանումն ունէր, որ այսօրուայ Ռումինիայի տարածքում Գերլա քաղաքն է:
Կաթոլիկ հայերը մեծ դերակատարում ունէին Հունգարիայում` որպէս յայտնի վաճառականներ, հողագործներ, համալրում էին զինուորական սպայական կազմը, պետական ծառայողներ էին, արուեստագէտներ, բանաստեղծներ եւ քաղաքական գործիչներ: Ցայսօր հայերը պահպանել են իրենց ազգին յատուկ խոհանոցը եւ եկեղեցական ծէսը, փոխարէնը նրանց ազգանունները փոխուել են` մագեարացուել, գրում է ՙՀունգարիան այսօր՚ կայքը:
Լրատուամիջոցը յիշատակում է հայկական ծագմամբ նշանաւոր հունգարների` Վիլմոս Լազարին Vilmos Lոzոr (1817-1849) եւ Էրնոյ Կիսսին Erno Kiss (1799-1849), որոնք երկուսն էլ գեներալ են եղել եւ մարտիրոսուել են: Կոմպոզիտոր Պոնգրաց Կաչոհը Pongrոc Kacsցh (1873-1923), դրամատուրգ Գերգելի Ցզիկին Gergely Csiky (1842- 1891), 1956-ի յեղափոխութեան հերոս Գերգելի Պոնգրացը Gergely Pongrոtz (1932-2005):
Իր երախտագիտական խօսքում Օրպանը յիշատակել է հազար տարի առաջ Ստեփան արքայի ուղերձն իր որդի Էմմերիխին, որով յորդորում է մշտապէս հետամուտ լինել Հունգարիայի` քրիստոնէութեանն ու եկեղեցուն սատարմանը:
Հունգարական լրատուամիջոցը նշում է, որ պարգեւատրման արարողութեանն ի թիւս այլ հունգար պաշտօնեաների, ներկայ է եղել նաեւ հալածուած քրիստոնեաներին աջակցութեան հարցերով պետնախարար Տրիստան Ազբէյը (Tristan Azbej), որ հայկական ծագում ունի:
Օրպանի պարգեւատրման արարողութեան մասին մանրամասներ է հաղորդում նաեւ նոյն օրուայ ՙՎատիկան նիւզը՚: Ստորեւ` հայկական ծառայութեան լրատուութիւնը` հակիրճ: ՙԱմենապատիւ եւ գերերջանիկ Ռաֆայէլ Պետրոս ԻԱ. Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկէ հայոց կաթողիկոս պատրիարքը, որ այս օրերուն կը գտնուի Հունգարիա կաթողիկէ եկեղեցւոյ վերնայարկի սրահին բացման առիթով, պաշտօնական այցելութիւն տուաւ Հունգարիոյ վարչապետ Վիքթոր Օրպանին:
Հոգեւոր տիրոջ կþընկերանային Գերյ. Հայր Վարդան Ծ. Վրդ. Գազանճեան,Գերյ. Հայր Գառնիկ Ծ. Վրդ. Յովսէփեան, Հայր Գրիգոր վրդ. Պատիշահ եւ Հայր Նարեկ Վրդ. Մնոյեան: Պատուիրակութիւնը Հունգարիոյ կառավարութեան պալատի մուտքին դիմաւորուեցաւ վարչապետ Վիքթոր Օրպանի կողմէ, որուն կ'ընկերանային պետքարտուղար` Տրիսթան Ազպէյ եւ օգնութիւներու գրասենեակի պատասխանատու` Փերթալան Քիշը: Պատուիրակութիւնը ընդունուեցաւ պաշտօնապէս հայկական եւ հունգարական դրօշակներով:
Շրջապտոյտի աւարտին տեղի ունեցաւ Հոգեւոր տիրոջ ու վարչապետի միջեւ դռնփակ հանդիպում մը, որմէ առաջ Ամենապատիւ Ռաֆայէլ Պետրոս ԻԱ. Կաթողիկոս Պատրիարքը վարչապետ Օրպանը պատուեց ՙՍուրբ Խաչ՚ շքանշանով ՙառ ի շնորհակալութիւն եւ գնահատանք հալածուող քրիստոնեայ ժողովուրդներուն Հունգարիայի եւ ձեր անձնական գնահատելի աջակցութեան համար՚, գրուած է այս առթիւ յանձնուած Հայրապետական կոնդակին մէջ, ուր նշուած է նաեւ թէ ՙայդ գործունեայ աջակցութիւնը շարունակական է եւ անվերապահ գրաւական է պահպանելու քրիստոնէական արժէքները եւ առ հասարակ քրիստոնէական կեանքը:
Վարչապետ Օրպան շնորհակալութիւն յայտնեց այս աննախընթաց պարգեւատրումին համար, ապա տեղի ունեցաւ դռնփակ հանդիպում մը, որուն հիմնական նիւթերը հանդիսացան լիբանանեան եւ հայաստանեան մէկ կողմէն, իսկ միւս կողմէն հունգարական եւ եւրոպական ընկերային, քաղաքական եւ տնտեսական հարցեր: Շեշտուեցաւ մանաւանդ քրիստոնէական դաստիարակութեան կարեւորութիւնը: Վարչապետը խոստացաւ մօտէն հետեւիլ հոգեւոր տիրոջ ներկայացուցած կարեւոր ու կենսական թղթածրարին ու հայ կաթողիկէ համայնքի հարցերուն՚:
Հայաստանին վերաբերող ի՞նչ հարցեր են արծարծել դռնփակ հանդիպման ժամանակ Վիքթոր Օրպանն ու հայ կաթոլիկ պատրիարքը, գերմանագիր ՙՀունգարիան այսօր՚ լրատուն չի նշում, իսկ վերոբերեալ երկու աղբիւրներն էլ չեն յիշատակում, որ Հայաստանը Հունգարիայի հետ 2012-ին սառեցրել էր դիւանագիտական յարաբերութիւններն այն բանից յետոյ, երբ 2004-ին Պուտափեշտում սպայ Գուրգէն Մարգարեանին 16 անգամ կացնահարած հունգարական բանտում ցմահ պատիժ կրող Ռամիլ Սաֆարովին Օրպանն արտայանձնեց Ալիեւին: Սա տեղաւորւու՞մ է քրիստոնէական դաստիարակութեան սահմաններում, հալածեալ քրիստոնեաների պաշտպան Օրպանը չգիտէ՞ր, որ կացնահարելը հալածել տարողունակ բայի սահմռկեցնող, աւարտուն գործողութիւն է, եւ եթէ իր միջնորդութեամբ ոճրագործ Սաֆարովը ոչ թէ դեռ հունգարական բանտում, այլ Պաքւում հերոսացւում է, ինքը մեղսակից է, Գուրգէն Մարգարեանի արիւնը նաեւ իր վրայ է: ՙՀայ ժողովուրդը դա չի ներելու: Ես պաշտօնապէս յայտարարում եմ, որ այսօր մենք կասեցնում ենք Հունգարիայի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւնները եւ բոլոր պաշտօնական կապերը: Ակնկալում ենք մեր բոլոր գործընկերների յստակ եւ միանշանակ գործողութիւնները այս դէպքի կապակցութեամբ: Այս ամէնը հանդուրժողները վաղը պատասխան են տալու պատմութեան առջեւ՚, ասել էր Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգըսեանը:
Օրպանին ներե՞լ են հայ կաթոլիկները: Միգուցէ Օրպանը խոստովանե՞լ է մեղքը դռնփակ այդ հանդիպման ժամանակ, դրա մասին էլ չի հաղորդւում… Հունգարիայի 59-ամեայ ղեկավարը միայն գովասանք է լսել` սա է արել, նա է արել, եկեղեցի է վերանորոգել… քրիստոնեայի առաքինի վարքին հարիր է՞ այս կերպը, պարկեշտ մարդուն հարի՞ր է այս գործարքը, Գուրգէն Մարգարեանի սահմռկեցնող պատմութիւնն այդքան արա՞գ է ջնջւում հոգեւոր դասի ներկայացուցչի, հայ մարդու մտապատկերից: Կաթոլիկնե՞րն են գործուղուել Օրպանին սիրաշահելու, թէ՞ Հայաստանի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատելու ճիշդ ժամանակն է. Եթէ Հայաստանի Թուրքիայի եւ Ատրպէյճանի հետ փորձում է, ապա Հունգարիային էլ կների:
Երէկ Հայաստանի փոխարտգործնախարար Պարոյր Յովհաննիսեանը Ազգային Ժողովի մշտական յանձնաժողովների համատեղ նիստում ասաց, թէ ՙՀունգարիայի քայլերը տեսնում ենք եւ զգուշաւոր լաւատեսութեան տեղ կայ` անցեալ տարի Հունգարիայի միջնորդութեամբ 5 գերի վերադարձուեց, Գուրգէն Մարգարեանի անունը յաւերժացնող դպրոցին օգնութիւն է տրամադրուել, Քովիտի դէմ` որպէս օգնութիւն պատուաստանիւթ, վերջերս Պուտափեշտում բացւեց հայ կաթոլիկ վերանորոգուած եկեղեցին: Ինչպէս նախկինում ենք ասել, պատրաստ ենք իրավիճակին լուծում տալ, բայց լրացուցիչ քայլեր են պէտք՚:
Բնական հարց է ծագում` լրացուցիչ քայլերը բարոյականութեան, արժանապատուութեան, առաքինութեան…ո՞ր սահմաններում որոնել:
ԱՆԱՀԻՏ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ
Երեւան