Սկիզբ եւ աւարտ. այս է կեանքի օրինաչափութիւնը: Սակայն երբ աւարտը մի հանգրուան է եւ ընձիւղուելով` դառնում է նոր սկիզբ, այդ արդէն որոշում է ստեղծուած գործի շարունակելիութիւնը:

​

Այս էր Թէքէեան Մշակութային Միութեան 75-ամեակի տօնակատարութեան ընթացքում ելոյթ ունեցող պատգամաբերների հիմնական ուղերձը, եւ այն իւրաքանչիւրի կողմից ամրագրուելուց յետոյ, երեկոյի ընթացքն արդէն դառնում է մանրամասնութիւն, որ կարելի է ներկայացնել հետաքրքրութեան համար:

​

 ԹՄՄ 75-ամեակի առթիւ տեղի էին ունեցել մի շարք յոբելենական հանդիսութիւններ` Նիւ Եորքում, Մոնթրէալում, Ալթատենայում: Նիւ Եորքի հանդիսութեան ընթացքում միութեան յուշանուէրով էր պարգեւատրուել սենատոր Պոպ Մենենտեզը, ում շնորհիւ սենատում ճանաչուել էր Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Ձեռնարկները հասել էին իրենց աւարտին, եւ Լոս Անճելըսում, տեղի թէքէեանականները իրենց 4րդ ձեռնարկով եզրափակում էին այդ աւարտը Կիրակի, 4 Դեկտեմբեր 2022-ին` պաշտօնական ելոյթներով, գեղարուեստական մասով եւ ճաշկերոյթով (Ալթատենա):

​

 ՙԵրեւանն է խօսում՚. այսպէս արտայայտուեց սեղանակից Մանուկ Սաթամեանը, երբ երեկոյի ընթացքում ջութակով հնչեց Ա. Խաչատուրեանի ՙՎարդագոյն աղջիկների պարը՚ ՙԳայանէ՚ բալետից:

​

Այո՛, իսկապէս որ Երեւանն էր խօսում, այն էլ Սովետական Երեւանը բոլոր ելոյթ ունեցողների` թէ՛ միութենականների, թէ՛ հայրենի հիւրերի, թէ՛ ներկաների միջոցով:

​

1947 թուականին Պէյրութում էր հիմնուել Թէքէեան Մշակութային Միութիւնը, պաղ պատերազմի օրերին, երկաթեայ վարագոյրի ներքոյ, այն ժամանակ, ինչպէս խօսք առնողներից Երուանդ Ազատեանը նշեց` ՙերբ Հայաստանէն սփռուող ՙԵրեւանն է խօսում՚ ռադիոկայանին լուրերը լսողներու պատուհաններուն ապակիները կը կոտրէին՚: 

​

Անցան ժամանակները, դէմքերը փոխուեցին, ճակատները խառնուեցին: Հայրենիքը սկսեց ծածանել եռագոյն` կարմիր, կապոյտ, նարնջագոյն դրոշը, որ կէս դարից աւելի սփիւռքահայ կուսակցութիւնների սահմանագիծն էր: Պատմականօրէն փաստուեց դրօշի իմաստը, եւ հայաստանցին շատ հանգիստ վերցրեց ու բարձրացրեց այն: Բայց սփիռքահայ ռամկավարը, հնչակեանը, կոմունիստը տարիներ շարունակ այդ դրոշը հրելով է, որ կանգնել էին հայրենիքի իրականութեան  կողքին: Այո՛, գիտէին բոլոր թերութիւնները, բայց լռում էին, այդպէս էին պահանջում կարգերը: Իսկ երբ հայրենիքում իրականութիւնները սկըսեցին յայտարարււել բեմերից, սփիւռքահայ յառաջդիմականին տրուեց առաջադրանք. ահա սքողած իրականութիւններդ, այլեւս տեղ չունես, վերցրու եւ ծածանիր եռագոյնը, իսկ որ Սփիւռքում 70 տարիներ ըմբոստացել ես, եղել ես բանտերում, գաղափարական պայքար ես մղել, ոչի՛նչ, խառնուիր ամբոխին:

​

 Ու փոխուեցին յանուն հայրենիքի պայքարի ձեւերը:

​

 Սակայն Թէքէեան Մշակութային Միութիւնը մնաց պայքարի նոյն ուղու վրայ, որի հետագիծն էր` ազգային մշակոյթի պահպանումն ու տարածումը:

​

 Ընթերցողի ներողամտութիւնն ենք խնդրում նիւթից անակնկալ շեղումների համար, սակայն պատմութեան ընթացքի լուսաբանումը է՛լ աւելի է կարեւորում կատարուած գործի արժէքը:

​

 Վերադառնանք մեր երեկոյին: Երեկոն ունէր հանդիսավար` Մարալ Ոսկեան, գեղարուեստական մաս` երգիչ, ջութակահար, դաշնակահար, Թէքէեանի նորակազմ երիտասարդական նուագախումբը: Կային հիւրեր. ԹՄՄ Կեդրոնական վարչութեան նախագահ Երուանդ Ազատեան, Միութեան կեդրոնական վարչութեան տնօրէն Արամ Արքուն, կեդրոնական վարչութեան անդամներ Հիլտա Յարութիւնեան, Միհրան Մինասեան, ՀՀ գլխաւոր հիւպատոսութեան խորհրդական Նազելի Համբարձումեան, նախկին հիւպատոս Ա. Բայբուրդեան, Սփիւռքի յանձնակատար Զարեհ Սինանեան: Երեկոն հովանաւորում էր Յովնան Արք. Տէրտէրեանը, նախագահութեամբ` Նազարէթ Գեւոնեանի:

​

Յոբելենական կազմակերպիչ յանձնախըմբի անունից պատգամ փոխանցեց ատենապետուհի Սոնիա Պապայեանը` ընդգծելով թէ գերբնական ոյժ է պէտք ստեղծելու եւ պահպանելու համար որեւէ մշակութային միութիւն, եւ ամենակարեւորը` այդ միութիւնը զարկ է տալիս երիտասարդական շարժմանը, որպէսզի նրանք վառ պահեն իրենց փոխանցուած ջահը:

 Օրուայ բանախօս բժիշկ Սիմոն Սիմոնեանն ասում էր` Թէքէեանը միայն անուն չէր որ տրուեց այս միութեանը, այլ` գաղափար, սէր եւ համոզում: Միութեան գոյութեան իմաստն է ծառայել հայ մշակոյթին, իսկ հայ մշակոյթը եւ լեզուն մեր հզօրագոյն ոյժն են դիմագրաւելու համար վտանգներին: Երիտասարդութիւնը հաւաքականութեան մղիչ ոյժն է, եւ միութիւնը հերթափոխի կանգնած երիտասարդներին տալիս է կեանքի աւիշ: Ըստ յարգելի բանախօսի` ազգային ներքին ոյժը հիմնուած է մայր հայրենիքի եւ Ս. Էջմիածնի վըրայ, առանց որոնց կը խարխափի հայապահպանումը:

​

Հանդիսութեան նախագահ Նազարէթ Գեւոնեանին ներկայացրեց ԹՄՄի ԱՄՆի եւ Գանատայի Արեւմտեան Շրջանի վարիչ քարտուղարուհի Մայտա Քիւրէճեանը: Մերդինցի ծնողների Պէյրութում ծնուած որդի Նազարէթը պայմանների բերումով վաղ տարիքից է նետւում գործի ասպարէզ` ստանալով յաջողակ գործարարի համբաւ: Հետզհետէ ծաւալելով իր աշխատանքները` Լիբանանից փոխադրւում է Միացեալ Նահանգներ, դառնալով գրասենեակային մետաղեայ կահոյքի փնտռուած մասնագէտ: Այստեղ հիմնում է Armen Art հաստատութիւնը: Ազգային կեանքին միշտ հաղորդակից` նա մաս է կազմում ՙԵրկիր-մշակոյթ՚ կազմակերպութեանը, բազմաթիւ անգամներ լինում է պատմական Հայաստանում, միշտ նիւթապէս սատարելով այդ աշխատանքներին: Նիւթապէս նեցուկ կանգնել հայկական հաստատութիւններին` այս է դառնում Գեւոնեանի նըպատակը, առանց խտրութիւն դնելու ւ առանց ակընկալութեան: Իսկ մենք պարոն Նազարէթին տեսնում ենք շաբաթ օրերին, Լարք երաժշտական ընկերակցութեան համալիրում, նստելով իր նուիրած աթոռների վրայ, ուր նա մասնակցում է Հայ մշակոյթին նուիրուած դասընթացքներին: Միշտ էլ ուշ չէ սովորելը, մանաւանդ, երբ այն աւելի է ամրապընդում բարերարի ազգասիրութիւնը:

​

 Վարչութեան խօսքը փոխանցելու համար հանդիսավարուհի Մարալը հրաւիրում է ԹՄՄ ԱՄՆի եւ Գանատայի Կեդրոնական Վարչութեան վարչութեան նախագահ Երուանդ Ազատեանին, իր մանկութեան Էդմոնդ տայտային (ծննդավայր Կահիրէից): Լսում ես եւ զարմանում` ի՞նչ ձեւով ենք մենք սփռուել այս աշխարհում, անհաւատալի:

​

 Ազատեանը թերթում էր պատմութեան էջերը. ՙՀիմնուելով իբրեւ շրջանային կազմակերպութիւն, ԹՄՄ-ն բոցավառուեց եւ հասաւ մինչեւ Բուենոս Այրես, Երեւան, Լոս Անջելես: Այն հաւատաց, որ հայրենիքը սիրելը մեղք մը չէ: Այդ օրերուն հրաւիրեց  գրողներ, մտաւորականներ, պարախումբեր, համոյթներ, որ ներչնչեցին, որպէսզի հայրենի մշակոյթը պատճէնաւորուի Սփիւռքի մէջ: Այժմ, երբ գրականութիւնը դժուար կը վերապրի, ԹՄՄ-ի միջոցով գրական հրատարակութիւններ լոյս կը տեսնեն, կ՛իրականանան կրթական լայն ծրագիրներ հայրենիքին մէջ: Մեր մշակոյթը պահպանելու համար բանակ պէտք է ունենանք, եւ ԹԹՄ-ն այդ բանակն է: Մենք անձեր ենք, սակայն հայրենիքը հաւաքականութիւն է, եւ անոր հետ պէտք է առնչուինք մաքուր, ուղիղ, անկաշկանդ՚: Ազատեանը գնահատանքի խօսք ուղղեց նախկին հիւպատոս Ա. Բայբուրդեանին. ՙՄեր հայերու մէջ չենք կրնար գտնել երկու հոգի, որ զիրար սիրէ, եւ այս գաղութին մէջ ան կրցաւ հեղինակութիւն վայելել, միշտ քաջալերեց ԹՄՄ-ը, երախտապարտ ենք անոր՚: Միութիւնը յուշանուէր յանձնեց Ա. Բայբուրդեանին:

​

 Ազատեանը գնահատեց նաեւ Կազմակերպիչ վարչութեանը: Ապա իր երախտագիտութիւնը յայտնեց ներկայ գտնուող Սփիւռքի յանձնակատար Զարեհ  Սինանեանին, ով Կենտրոնական վարչութեան մէկ հրաւէրով ժամանեց Փարիզից, հանդիսութիւնից երեք ժամ առաջ: Ըստ նրա` ՙՍփիւռքը եւ հայրենիքը իրար չեն ճանչնար, եւ Սինանեանը այդ մերձեցման գործը կը կատարէ՚:

​

Պատուոյ հիւրերը հատեցին յոբելենական կարկանդակը: Ապա յանձնուեց յուշանուէր օրուայ նախագահ Նազարէթ Գեւոնեանին:

​

Հանդիսավարուհին հրաւիրեց Զարեհ Սինանեանին: Սփիւռքի յանձնակատարը փոխանցեց Հայաստանի շնորհաւորանքները: Շնորհակալութիւն յայտնեց Երուանդ  Ազատեանին, որ կոչ է անում սիրել հայրենիքը եւ համախմբուել նրա շուրջ:

​

 Որպէս եզրափակում պիտի լսուէր ՙբան ստեղծող, խօսք ստեղծող, շէնք ստեղծող, հայութիւն ստեղծող սրբազանի ներշնչող խօսքը՚ (Ե. Ազատեան). ՙԱրդար է, որ մշակութային միութիւն մը իր վրայ կը կրէ Վ. Թէքէեանի անունը: Այսօր կը տօնախմբենք անոր 75 տարիներու ճանապարհը, երթը, որ պիտի ըլլայ նոր հանգրուան մը: Մտածել կու տայ 75 թիւը` շարունակաբար իր մէջ պահել մարդկանց: ԹՄՄ- մշակոյթը ամենալայն առումով առնչուած է այս միութեան հետ, մեր ազգին տուած է նոր աւիւն` սիրելու հայրենիքը, Էջմիածինը, Արցախը: Ան դարձած է ոսկէ կամուրջ` երեկուան, այսօրուան, վաղուան: Մեր խոնարհումը բոլոր հիմնադիրներուն, մեր գնահատանքը կազմակերպիչ անդամներուն անհատապէս եւ միասնաբար, մեր գնահատանքը ներկաներուն: Մերժենք մեռնիլը, որ նախապայման է հայրենիքը սիրելու, պաշտելու եւ նուիրուելու: Ներշնչենք մեր զաւակներուն սիրել մեր պատմութիւնը, եկեղեցին՚:

​

Աւարտուել էին խօսքերը, ժամն էր ընթրիքի: Հանդիսատեսը ունէր նաեւ իր ձեռքին գրքոյկ` օրուայ ծրագրով, սրտի խօսքերով, յաւելեալ մանրամասնութիւններով, նաեւ` Վ. Թէքէեանի բանաստեղծութեամբ.

​

ՙՄտքի պատրոյգը եթէ մարդերուն մէջ վառեցիր

Ու կեանքն ըրիր անոր իւղ, - Տէ՛ր, մի՛ թողուր որ յանկարծ

Շրջեն կանթեղը անոնք. ըրէ՛ զայն միշտ լուսարծարծ,

Եւ փնտըռել տո՛ւր անով ճշմարտութիւնդ անծիր...

​

​

ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ

Լոս Անճելըս